Hội họa Trịnh Công Sơn: Một cuộc - chơi - tự - dâng - hiến

TTCT - LTS: Ngày 9-4 tới đây, triển lãm tranh và ký họa chân dung do nhạc sĩ - họa sĩ Trịnh Công Sơn vẽ trong nhiều năm sẽ được tổ chức tại Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM, giới thiệu khoảng 50 tác phẩm nhiều thể loại của ông (*). Nhân dịp này, họa sĩ Đinh Cường gửi cho TTCT bài viết về tranh của Trịnh Công Sơn, người bạn thân thiết nhất của ông.

Trịnh Công Sơn trước một tác phẩm hội họa của ông

Đọc lại những bức thư Van Gogh tâm sự cùng người em trai Theo - người em duy nhất trên đời luôn giúp đỡ anh cả tinh thần lẫn vật chất, để tên tuổi Van Gogh trở thành bất tử.

Qua những trang thư đó, có hai yếu tố là tình yêu và sự cuồng nhiệt với đời sống đã khiến Van Gogh nắm bắt được nghệ thuật, một thế giới nghệ thuật đầy say đắm cuồng điên và sáng tạo: ‘‘Hội họa không phải là cứ vẽ hình và màu đúng hệt như mắt nhìn thấy, bởi vì trong hiện thực còn có cái gì khác nữa... Màu chính xác tuyệt nhiên không phải là điều quan trọng nhất cần đạt”; “Càng ngày anh càng tin chắc rằng kiên trì nắm lấy thực tại, vẽ mải mê trong thiên nhiên, đừng đề ra sẵn ý đồ thế này thế nọ như kiểu đo chân đóng giày thì nhất định sẽ thành tranh”.

“Nghệ thuật là một cuộc chơi,
một cuộc - chơi - tự - dâng - hiến”
TRỊNH CÔNG SƠN

Bí quyết của Van Gogh là hãy chân thành với chính lòng mình.

Và Trịnh Công Sơn cũng vậy - đã thật chân thành với lòng mình khi không viết nhạc thì vẽ. Trên đôi tay ngón dài tài hoa của anh như “bắt được của trời” (mượn chữ của một nhà văn). Không hiếm những nhà văn, nhà thơ, nhạc sĩ vẽ tranh đẹp, từ Victor Hugo, Nhất Linh, Trần Dần, Quang Dũng, Bùi Giáng, Saint Exupery đến Văn Cao, John Lennon, Bob Dylan...

Bob Dylan rất gần Trịnh Công Sơn nhiều điểm. Ông kém Sơn hai tuổi (sinh năm 1941), lời các ca khúc đầy chất thơ và cũng là một họa sĩ: “Có những điều trong cuộc sống mà thơ hay nhạc không thể nói hết được. Khi đó sự lên tiếng của hội họa lại rất phù hợp” - Bob giải thích. Phòng trưng bày quốc gia Đan Mạch đang triển lãm 40 bức tranh màu nước của Bob mang tên “Loạt tranh The Brazil” - những tác phẩm ghi lại cuộc sống, con người và phong cảnh Brazil của Bob Dylan rất thơ mộng, như lời ca của ông trong ca khúc Blowin’ in the wind (Cuốn bay theo gió - hay như Trịnh Công Sơn: Để làm gì em biết không, để gió cuốn đi...).

Phải chăng bầu trời xanh thẳm của Huế, Sài Gòn hay Đà Lạt - B'lao - Đơn Dương một thời mộng mị đã in dấu trong tranh Sơn không ít; ôi mùa hoa quỳ vàng dại nở rực cả miền đồi hoang vu mà Sơn đã vẽ những nét vẽ đơn sơ trên những lá thư xưa, xưa hơn nữa là vẽ một nét con cá làm dấu ấn một thời dưới chữ ký của mình, và có thể nói bức tranh hoàn chỉnh năm 1963 tại Huế, vẽ Diễm - thời của ca khúc nổi tiếng Diễm xưa - là khởi đầu cho những tranh sơn dầu khổ lớn về sau này của Sơn, những chân dung thấm đẫm tình yêu, tình bạn...

Chân dung nhà văn Nguyễn Tuân
ký họa trên tấm thực đơn nhà hàng Lipp ở Paris (1989)

Trịnh Công Sơn nắm bắt và lột tả khi vẽ chân dung rất tài, bởi vì Sơn thường vẽ những người thân, từ cô cháu bé (năm 1992 qua Canada, Sơn đã vẽ đến 2g-3g sáng cô cháu bé ngồi mẫu thật ngoan thùy), em gái và nhất là những người bạn gái của Sơn, mỗi chân dung là mỗi ghi dấu kỷ niệm. Rồi đến chân dung bạn bè, những người bạn Hà Nội vong niên như Nguyễn Tuân, Văn Cao, Thái Bá Vân, Dương Tường... khi tất cả đã thấm rượu sau cuộc hàn huyên.

Chân dung nhà thơ Bùi Giáng - sơn dầu trên bố (1989)

Chỉ cần phác vài nét chính, giặm thêm màu đậm nhạt, hoen nhòa đã tỏ lộ ra được cái thần sắc của người đối diện mà đôi khi vẽ kỹ chưa chắc đã có hồn như vậy.

Từ vẽ bút sắt đến pastel, acrylic, màu nước, màu dầu, Trịnh Công Sơn đã triển lãm chung nhiều lần cùng các bạn họa sĩ tại TP.HCM: với Tôn Thất Văn, Đinh Cường (tại nhà 47C Phạm Ngọc Thạch, tháng 3-1988); với Đỗ Quang Em, Đinh Cường tại Nhà hữu nghị Tiệp Khắc (tháng 1-1989); với Đỗ Quang Em, Trịnh Cung tại nhà hàng Ritz (15-2-1990 đến 2-1-1991); với Trịnh Cung, Đỗ Quang Em, Tôn Thất Văn tại khách sạn nổi Sài Gòn (tháng 9-1991) và triển lãm sau cùng với Bửu Chỉ, Đinh Cường tại gallery Tự Do (20-8 đến 3-9-2000).

Tranh Sơn đã được ghi nhận thật nồng nàn bởi những người có uy tín trong sinh hoạt hội họa và phê bình, chẳng hạn Huỳnh Hữu Ủy đã viết: “Trường hợp Trịnh Công Sơn vẫn là đặc biệt dù không còn gây chút ngạc nhiên nào về việc anh bày tranh trước công chúng. Mấy năm trước đã có lần tôi thật bất ngờ và đầy kinh ngạc trước bức chân dung anh vẽ người bạn họa sĩ đội mũ nồi, ngậm ống vố, râu ria xồm xoàm, tất cả đều ánh lên trong màu bạc kim loại kỳ lạ, có thể nhận ra mức độ điêu luyện là cực điểm, đó là một trong những bức tranh đẹp nhất giữa tất cả các tác giả tôi yêu thích” (trích Nghệ thuật tạo hình Việt Nam hiện đại, xuất bản tại California, Mỹ năm 2008).

Và sau cùng là lời phát biểu của Trịnh Công Sơn: “Nghệ thuật đích thực là một thứ thông điệp còn lại ở sau cùng, khi mọi hình thức tồn tại khác đã mất đi” (triển lãm cuối cùng tại gallery Tự Do). Thật vậy, chỉ có nghệ thuật là tiếng nói chung của nhân loại. Họa sĩ Chagall năm xưa ghé thăm nhà người bạn ở Georgetown, Washington DC đã vẽ tặng bạn một bức tranh khảm sành (mosaique), nay nhà người bạn ấy của Chagall, nơi vùng tôi ở, có tấm bảng đồng nhỏ trước nhà cho khách có thể hẹn vào xem.

Tranh vẽ trên tường nhà của nhà văn Bửu Ý ở Huế

Trịnh Công Sơn cũng để lại bức tranh vẽ trên tường tại nhà người bạn ở Huế là Bửu Ý mà Bửu Ý nói đùa ai mua thì phải gỡ cả bức tường nhà...

Tranh Trịnh Công Sơn sau khi triển lãm tại Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM sẽ tiếp tục được bày tại khách sạn Morin Huế (từ ngày 17 đến 22-4). Sau khi xem những tác phẩm chính cùng những phiên bản tại phòng tranh ở Huế, các bạn có thể ghé ngang nhà Bửu Ý xin vào xem bức tranh vẽ trên tường quý hiếm của Trịnh Công Sơn, người nhạc sĩ - họa sĩ tài hoa đã sống như một giấc mơ đời hư ảo.

ĐINH CƯỜNG, Virginia, 23-3-2011

tuoitre.vn, 02/04/2011

(*)Nhà báo Nguyễn Trọng Chức giới thiệu tranh Trịnh Công Sơn trong buổi khai mạc triển lãm sáng 9/ 4/11
tại Bảo toàn Mỹ thuật, 97 A, Phó Đức Chính, HCM-1. (Ảnh PvĐ)